Radon w Polsce: Niewidzialne zagrożenie, które możesz przegapić. Wszystko co musisz wiedzieć

Radon, choć niewidzialny, może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia mieszkańców domów i mieszkań. W Polsce brak szerokiej świadomości w powyższym zakresie, a starsze publikacje (nie opierające się na aktualnych badaniach) odnoszą się jedynie do zidentyfikowanych zagrożeń w obszarze Sudetów. Tymczasem problem przekroczonych stężeń radonu jest powszechny i dotyczy praktycznie całego kraju.

W tym artykule zajmiemy się głębokim zrozumieniem tego, czym jest radon, jak działa, i co możemy zrobić, aby chronić siebie i swoją rodzinę przed jego szkodliwym wpływem.

Poznaj naszą ofertę badań radonu w budynkach przed zakupem nieruchomości.

Skąd się bierze radon?

Rozpad radioaktywny

Radon, to bezwonny, bezbarwny gaz, który naturalnie występuje w ziemi. Jest produktem rozpadu radu, a jego obecność w budynkach może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia.

Radon spotykany w budynkach to cząstki Rn 222 czyli najbardziej stabilnego izotopu tego pierwiastka. Rozpad radu w gruncie emituje cząsteczki, które, wdychane przez nas, mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Promieniowanie pochodzące od radonu stanowi 40-50% promieniowania jakie oddziałuje na mieszkańca Polski.

Izotop radonu ²²²Rn nie jest stały. Średni czas połowicznego rozpadu radonu wynosi 3,8 dnia.

Powyższe oznacza, że największym źródłem radonu w powietrzu jest rozpad radu w bliższych powierzchni ziemi warstwach gleby (radon z głębszych warstw ulega rozpadowi zanim dotrze do powierzchni ziemi i nie stanowi zagrożenia). Proces ten jest stały (zachodzi cały czas), ale ilość radonu jaki wydostaje się z ziemi zależy od typu gruntu, składu gleby, czy np. zmarznięcia wierzchnich warstw.

Radon w budynkach

Im wyższe stężenie radonu w otoczeniu człowieka tym większe zagrożenie dla zdrowia. Powyższe potwierdzają wszystkie badania naukowe. Radon ulega rozpadowi (średni czas połowicznego rozpłodu izotopu ²²²Rn wynosi 3,8 dnia) zatem nie tyle powinniśmy się obawiać, że posiadamy „napromieniowany dom”, co że do wnętrza domu cały czas dostaje się radon z gleby (poprzez występujące nieszczelności budynku). Budynki w Polsce są dobrze izolowane powietrzenie, zatem przy zamkniętych oknach stężenie radonu może znacząco wzrastać (przez dom nie „hula wiatr”). Zagrożeniem dla zdrowia są zatem piwnice lub pomieszczenia parteru budynku niepodpiwniczonego, gdzie promieniotwórczy gaz może wnikać przez szczeliny w posadzkach.

Wpływ radonu na zdrowie

Narażenie na radon ma związek z ryzykiem rozwoju chorób, zwłaszcza nowotworów płuc. WHO (światowa organizacja zdrowia) podaje, że Radon jest drugą przyczyną zgonów na świecie związanych z rakiem płuc. Drugą zaraz po paleniu papierosów! U osób niepalących papierosów nałogowo radon jest pierwszą i główną przyczyną raka płuc. Ryzyko rozwoju raka płuc jest oczywiście wyższe w przypadku połączenia palenia papierosów i oddziaływania Radonu (narażenia pacjenta na kilka czynników chorobotwórczych jednocześnie). Nie mniej smog (pyły w powietrzu) występują dopiero na trzecim miejscu statystycznego ryzyka chorobotwórczego. Radon jest groźniejszy niż smog! Raporty WHO i występujące zalecenia dyrektywy Rady Europejskiej 2013/59/Euratom są poparte licznymi badaniami osób, które zachorowały i zmarły na raka płuc.

Gdzie w Polsce występuje radon – mapy radonu

Pomimo zaleceń europejskich oraz wytycznych WHO w Polsce nie są wykonywane szerokie badania stężeń radonu w budynkach mieszkalnych i zakładach pracy. Polska zatem nie jest obszarem gdzie zagrożenie wcale nie występuje, co jest obszarem Europy gdzie skala problemu nie jest znana i rozpoznana.

Nie można jednak twierdzić, że problem radonu nie jest poruszany. Powstała specjalna strona rządowa (przy współpracy z Państwową Agencją Atomistyki) mająca na celu prowadzenie działań edukacyjnych związanych z występowaniem zagrożenia narażenia na radon w Polsce – https://www.gov.pl/web/poznajradon

Średnie stężenie Radonu w Polsce wynosi w powietrzu ok. 10 Bq/m3. Jest to bardzo mało i nie stanowi żadnego zagrożenia. Nie mniej bardziej interesujące jest stężenie radonu wewnątrz piwnic i pomieszczeń mieszkalnych położonych bezpośrednio nad gruntem. Radon wydostający się z gruntu w pomieszczeniu zamkniętym może powodować znaczny wzrost stężenia.

Nasze doświadczenia badań domów Klientów oraz badań nieruchomości przed zakupem wskazuje, że w środkowej Polsce (okolice miasta Poznań) w części piwnic stężenie przekracza wartości 100 Bq/m3. Miejscami w budynkach stężenie osiąga nawet wartości powyżej 1000 Bq/m3. Stężenia radonu nie są więc stałe (zmieniają się w czasie) i są zależne od kondygnacji budynku – najwyższe stężenia występują zawsze najbliżej gruntu (w piwnicach oraz na parterach budynków niepodpiwniczonych).

Poniżej przedstawiamy mapę stężenia radu w glebie z Atlasu radiologicznego. Mapa ta jednak nie stanowi dokładnego źródła szczegółowej analizy poszczególnych terenów w naszym kraju.

Mapa Europejska powiela stężenia z prób krajowych wskazując, że większość obszaru Polski nie posiada określonego stężenia (nie są to obszary oznaczone kolorem fioletowym/niebieskim a po prostu białe plamy bez pomiaru).

Należy podkreślić, że w Polsce wystosowano rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 30 września 2020 r. „w sprawie terenów, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia” (Dz.U. z 2020 poz. 1139). Określono zatem obszary powiatów na których z dużym prawdopodobieństwem ryzyko jest znaczne dla wszystkich mieszkańców. Poza wymienionymi powiatami obszary kraju nie są na tyle jednorodne aby wskazywanie powiatów nie było krzywdzące dla części mieszkańców u których stężenia mogą być znacznie niższe niż graniczne. Należy także podkreślić, że wymienione powiaty dotyczą średniorocznego stężenia powyżej określanego jako zalecane.

Jaki poziom radonu jest bezpieczny?

Dyrektywa Rady Europejskiej 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanowiła podstawowe normy bezpieczeństwa w zakresie ochrony przed ryzykiem wynikającym z narażenia na promieniowanie jonizujące. Dyrektywa stanowi, że państwa członkowskie ustalają krajowe wartości referencyjne wynoszące maksymalnie 300 Bq/m3 dla rocznego średniego stężenia aktywności radonu. Powyższa wartość 300 Bq/m3 jest zgodna z art. 23B ustawy z dn. 29 listopada 2000 r „Prawo Atomowe”:

Należy jednak podkreślić, że zalecane wartości stężenia są niższe niż wartości średnioroczne definiowane ustawowo. W Stanach Zjednoczonych oraz w Niemczech (źródło Federalny Urząd ds. Ochrony Przed Promieniowaniem) oraz według WHO (źródło Podręcznik WHO na temat radonu w pomieszczeniach: perspektywa zdrowia publicznego) określa się:

• 0 – 100 Bq/m3 – nie ma potrzeby podejmowania działań, stężenie w normie
• 100 – 200 Bq/m3 – zalecane proste środki związane obniżeniem poziomu radonu
• 200 – 1000 Bq/m3 – zalecane są bardziej złożone środki poszukiwania źródła nieszczelności i przewietrzania
• ponad 1000 Bq/m3 – zalecane profesjonalne zabiegi renowacyjne budynku

Bezpieczeństwo przed radonem w domu

Jak sprawdzić poziomu radonu w domu?

Regularne testy poziomu radonu są wskazane w każdym budynku mieszkalnym. Testowanie powinno odbywać się poprzez szybkie testy elektroniczne lub długotrwale zbieranie próbki badanej laboratoryjnie. Testy kilkumiesięczne lub roczne dają większą dokładność narażenia naszych mieszkań i domów na wysoką wartość stężenia radonu. Określenie ilości izotopu w krótkim okresie (np. kilku godzin) nie jest tak dokładne jak badanie budynku w okresie zimowym i letnim jednocześnie (pomiar przez min. 7-9 miesięcy).

Należy jednak pamiętać, że szybkie testy stężenia Radonu pozwalają na określenie czy w danym budynku występuje potencjalne ryzyko wysokiego stężenia długookresowego.

Na stężenie krótkookresowe składa się przedostawanie się radonu z gleby oraz promieniowanie z materiałów budowlanych (więcej o występowaniu radonu w materiałach budowlanych). Testy krótkookresowe są polecane zwłaszcza przed remontem czy przed zakupem nieruchomości. Nie chcielibyśmy przecież kupować domu o stężeniu radonu np. powyżej 700 Bq/m3 gdzie ryzyko raka płuc jest znacznie wyższe niż w nieruchomości ze stężeniem 10 Bq/m3.

Firma InspekcjaDomu oferuje kompleksową weryfikacje techniczną nieruchomości przed zakupem. Testy stężenia radonu w budynku są oferowane jako usługa dodatkowa przy tego typu weryfikacji. Z inspekcji każdorazowo powstaje profesjonalny raport techniczny stwierdzonych wad.

Co powinniśmy zrobić jeśli stężenie radonu w domu jest wysokie?

W przypadku wysokiego stężenia radonu w budynku w pierwszej kolejności należy poprawić wentylację oraz uszczelnienia przejść instalacyjnych. Głównymi miejscami wnikania radonu są piony kanalizacji i przejścia instalacyjne (miejsce wyjścia rur przez posadzkę i ściany z gruntu). Do profesjonalnego poszukiwania źródeł wnikania radonu wykorzystywane są specjalistyczne urządzenia zwane sniferami.

Zaleceniem po weryfikacji technicznej stwierdzającej wysokie stężenie radonu jest wskazanie doszczelnienia potencjalnych źródeł wnikania gazu do pomieszczeń. Podstawowymi środkami obniżającymi poziom radonu w budynku są:

• zwiększenie ilości wymiany powietrza – wspomaganie działania wentylacji grawitacyjnej
• uszczelnienie wszystkich przejść instalacyjnych (wyjść rur z posadzek i ścian mających bezpośredni kontakt z gruntem)
• wytworzenie nadciśnienia w budynku poprzez odpowiednie ustawienie wentylacji mechanicznej (dotyczy budynków np. z rekuperacją)
• wykonanie tzw. studni radonowych na terenie posesji – wykopów do których będzie zbierał się gaz
• wykonanie dodatkowej wentylacji (miejsca odprowadzenia gazów) spod budynku

Należy jednak być świadomym, że część działań profesjonalnych jest dość kosztowna, a czasem znacząco utrudniona technicznie. Warto więc rozważyć, czy świadome narażanie się na wysokie stężenia promieniotwórcze nie powinno być jednym z czynników decydujących o wyborze lub odrzuceniu oferty zakupu domu.

Radon w nowych budynkach

Teoretyczne prawdopodobieństwo wysokiego stężenia radonu w nowych budynkach jest znacznie niższe niż w nieruchomościach wybudowanych 20-50 lat temu. Powyższa teza wnika z lepszej izolacyjności nowego budownictwa – izolacje przeciwwodne i izolacje termiczne w pewnym stopniu blokują możliwość wnikania radonu do pomieszczeń. Ponadto współcześnie (ze względu na koszty) rzadko wykonuje się piwnice w budynkach jednorodzinnych, a kondygnacje mieszkalne posiadają dobrą wentylację grawitacyjną. Niestety powyższe nie jest regułą – więcej w odrębnym artykule dotyczących radonu w nowych budynkach.

Należy także wspomnieć, że w Polsce istnieje przepis wynikający z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. „w sprawie warunków technicznych jakim powinny podlegać budynki i ich usytuowanie” gdzie w art. 313 czytamy:

Powyższe wskazuje, że każdy deweloper i wykonawca budynku powinien zweryfikować czy stężenie radonu nie przekracza dopuszczalnej wartości wynikającej z art. 23B ustawy z dn. 29 listopada 2000 r „Prawo Atomowe” (czyli 300 Bq/m3). Jak jednak można się domyślić przepis ten jest ślepy i to osoba kupująca lokal musi na własną rękę dokonać takiej kontroli. Istnienie tego przepisu pozwala natomiast na skuteczne egzekwowanie obniżenia poziomu stężenia na koszt deweloperów (zazwyczaj bez postępowania sądowego – odpowiedzialność dewelopera jest tu oczywista).

Zmierz poziom radonu

Firma InspekcjaDomu pozostaje do Państwa dyspozycji celem profesjonalnych badań stężenia radonu w budynkach. Pomiary przed zakupem lub remontem nieruchomości wykonujemy wyłącznie na terenie Wielkopolski.

Zachęcamy do zapoznania się z naszą ofertą badań radonu w budynkach.